Seçici Serotonin Geri Alım Önleyicileri
Antidepresan türü ilaçların bir alt grubudur. Depresyonun biyolojik nedenleri arasında serotonin denilen kimyasalın beyinde bağlandığı bölgelerdeki (serotonin almaçları) bozukluk da gösterilmektedir. Bu tür ilaçlar sinir hücreleri arasındaki boşlukta serotonin miktarını arttırarak serotonin almaçlarını düzenler.
Genel yan etkiler:
En sık iki grup yan etkisi vardır. Sindirim sistemiyle ilgili yan etkiler ve cinsel yan etkiler. Ayrıca ilk kullanılmaya başlandıklarında uykusuzluk ve kaygı artışı yapabilirler. Uykusuzluk, kaygı artışı gibi yan etkiler ve iştahsızlık, mide bulantısı, daha az olarak ishali kapsayan sindirim sistemi yan etkileri, ilacı düzenli kullanımda ilk 10 gün içinde azalarak sonlanır. Nadiren kabızlık görülebilir. Bu yan etkinin geçmesi, ilaç düzenli kullanıldığında bir buçuk ayı bulabilir. Cinsel yan etkiler ise isteksizlik, orgazm olma güçlüğü ve erkeklerde sertleşme güçlüğünü kapsar. Bu yan etkiler ilacı kullandıkça geçmez. Ancak ilaç kesildiğinde düzelir. Bu yan etkilerin görülmemesi, görülmesinden daha yüksek bir olasılıktır.
Paroksetin etken maddeli ilaçlar (Paxera, Paxil, Seroxat)
Kendi grubundaki diğer ilaçlardan farklı olarak daha fazla iştah artışı ve daha fazla cinsel yan etki görülür. Ayrıca uzun süreli kullanımlarda doz azalta azalta bırakılması gerekir. Aksi takdirde çekilme belirtileri denen kişiyi huzursuz eden bir durum gelişebilir.
Essitalopram etken maddeli ilaçlar (Esmax, Cipralex, Anzyl, Citoles) - Sitalopram etken maddeli ilaçlar (Cipram, Citol) - Sertralin etken maddeli ilaçlar (Lustral, Selectra, Misol)
Genel yan etkiler dışında vurgulanması gereken yan etkileri yoktur.
Fluoksetin etken maddeli ilaçlar (Fulsac, Zedprex, Prozac, Depreks)
Kendi grubundaki diğer ilaçlardan farklı olarak iştah artışı yan etkisi daha seyrektir. İlk zamanlarda kaygı artışı ve sinirlilik yapabilir.
Fluvoksamin (Faverin)
Günümüzde kendi grubundaki diğer ilaçlara göre daha seyrek kullanılır. Diğer ilaçlarla beraber kullanımında etkileşim riski mevcuttur. Yan etki açısından yukarıda belirtilen diğer ilaçlarla benzer özellikler gösterir.
Serotonin Noradrenalin Geri Alım Önleyicileri
Yeni nesil antidepresan türü ilaçların bir alt grubudur. Seçici serotonin geri alım önleyicilerinin etki düzeneğine ek olarak sinir hücreleri arasındaki noradrenalin denilen kimyasalın seviyesini arttırma özelliği de vardır. Ağrının eşlik ettiği depresif durumların ve bazı süreğen ağrı sendromlarının tedavisinde önerilir. Çünkü bu ilaçlar, inen spinal yolakta noradrenerjik iletimi arttırarak bedenden gelen girdinin beyne ulaşmasını engeller.
Genel Yan Etkiler
İlk kullanılmaya başlandıklarında uykusuzluk ve kaygı artışı yapabilirler.
Venlafaksin (Efexor, Sulinex, Venegis)
Genel yan etkilere ek olarak tansiyon yükselmesine yol açabilir. Ancak bu risk daha çok yüksek dozda geçerlidir. Bununla birlikte psikolojik etkenlere bağlı tansiyon düzensizliklerinde işe yarar. Uzun dönem kullanımında iştah artışı yapabilir. Depresyon, yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluğu, fibromiyalji, gerilim tipi baş ağrısı, migrenin tekrarlama riski, perimenapozal dönemdeki vaozomotor belirtler gibi durumlarda kullanılabilir. Farklı durumlarda kullanılacak doz miktarı değişebilir. Uzun süreli kullanımlarda doz azalta azalta bırakılması gerekir. Aksi takdirde çekilme belirtileri denen kişiyi huzursuz eden bir durum gelişebilir. Yaşlılarda kullanılabilecek bir antidepresandır.
Duloksetin (Cymbalta, Duxet, Duloxx, Dyloxia)
Genel yan etkilere ek olarak bulantı, ishal, iştahsızlık, kabızlık, terleme, idrar kesesinde idrar kalması, cinsel isteksizlik, orgazm olamama gibi yan etkiler en sık yan etkilerdir. Bu yan etkilerin çoğu birkaç hafta içinde geçecektir. Ancak cinsel yan etkiler ilacı kullanmaya devam ettikçe devam eder. Bu durum kişiyi belirgin etkiliyorsa ilacı değiştirmek uygun olacaktır. Diğer yan etkiler zamanla geçmezse başka bir ilaca geçilmesi düşünülebilir. Söz konusu hiçbir yan etki kalıcı değildir, ilacı bırakınca geçer. Depresyon, yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluğu, fibromiyalji sendromu, gerilim tipi baş ağrısı, migrenin tekrarlama riski gibi durumlarda kullanılabilir. Farklı durumlarda kullanılacak doz miktarı değişebilir. Yaşlılarda kullanılabilecek bir antidepresandır.
Noradrenerjik ve Seçici Serotonerjikler
Mirtazapin (Remeron, Redepra, Zestat, Mirtaron)
Depresyon tedavisinde mevcut bir antidepresana ekleyerek uykunun düzenlenmesi amaçlı kullanılabilir. Bununla birlikte uyku bozukluğuna yol açan anksiyete bozukluklarında tek başına bir tedavi seçeneği olarak önerilebilir. Bu ilaç birçok psikiyatrist tarafından depresyon tedavisinde kullanılmakla birlikte kendi pratiğimde bu ilaçları depresyon tedavisinde tek başına kullanmıyorum. Bir antidepresana eklendiğinde onun antidepresan etkisini güçlendirir. Ayrıca mevcut antidepresanın cinsel yan etkisini azaltabilir. İştah artışı, uykululuk, sersemlik, kabuslar, pozisyon değişimiyle ortaya çıkan tansiyon düşmesi, daha nadir olarak kandaki beyaz hücre seviyesinde azalma ve idrar yapmada sorun gibi yan etkileri vardır.
Mianserin (Tolvon)
Kilo alımı, iştah artışı ve uykululuk yapabilir. Kendi pratiğimde mirtazapin kadar kilo aldırmadığını görmekteyim. Ayrıca ertesi güne sarkan uykululuk yan etkisini de daha az görüyorum. Depresyon tedavisinde mevcut bir antidepresana ekleyerek uykunun düzenlenmesi amaçlı kullanılabilir. Bununla birlikte uyku bozukluğuna yol açan anksiyete bozukluklarında tek başına bir tedavi seçeneği olarak önerilebilir.
Maprotilin (Ludiomil)
Diğer iki ilaçla aynı grup altında olduğu tartışmalıdır. Diğer iki ilaca göre daha az kullanılır. Kabızlık, idrar yaparken idrar kesesinde idrar kalması, kilo alımı, uykululuk, sertleşme güçlüğü, terleme, kaşıntı gibi yan etkileri vardır. Kabızlık yan etkisi daha uzun sürede düzelebilir. Depresyon tedavisinde kullanılır.
Serotonin Düzenleyicisi
Trazodon (Desyrel)
Yüksek dozlarda antidepresan etkisi olmakla birlikte genelde diğer antidepresanın etkisini güçlendirmek ve uykuyu düzenlemek için kullanılır. En önemli iki avantajı cinsel yan etki yapmaması ve iştah arttırmamasıdır. Mide bulantısı, baş ağrısı, tansiyon düşüklüğü, uykululuk, yorgunluk, uzun süreli kullanımda sinüs bradikardisi gibi yan etkileri vardır. Bazı hastalarda ilginç bir şekilde uykusuzluk yapabilir. Uykululuk yan etkisi belirtilse de genellikle ertesi güne sarkan bir uykululuk olmaz, olsa da birkaç gün içinde geçer. Yeni geçirilmiş bir kalp krizi sonrası verilmesi önerilmez. Bu hastalarda ritim bozukluğu yapabilir.
Melatonin Analoğu
Agomelatin (Valdoxan)
Sadece depresyon tedavisinde kullanılır. Melatonerjik almaçlar üzerindeki etkisiyle prefrontal korteks denilen beyin bölgesinde noradrenalin ve serotonin denilen kimyasalların taşınımını arttırır. En sık yan etkileri mide bulantısı, uykululuk, uykusuzluk, yorgunluk, baş ağrısı, kaygıdır. Yan etkiler düzenli kullanımda birkaç haftada geçecektir.
Dopamin Noradrenalin Geri Alım Önleyicisi
Bupropion (Wellbutrin)
Depresyon tedavisinde tek başına ya da bir başka antidepresanla kombinasyon şeklinde kullanılır. İlk zamanlar uykusuzluk, kaygı artışı, sinirlilikte artış gibi yan etkiler yapabilir. Epileptik nöbet (sara nöbeti) oluşturma riski vardır. Bulimik hastalarda belirtileri arttırabilir. Avantajları cinsel yan etki yapmaması ve iştahı arttırmamasıdır.
Multimodal Antidepresan
Vortioksetin (Fonksera)
Sadece depresyon tedavisinde kullanılır. Üretici firma tarafından özellikle bilişsel yan etkilere iyi geldiği öncelenerek tanıtımı yapılmıştır. Depresyona eşlik eden kaygı ve sinirlilik gibi belirtilere iyi geldiğini klinik pratiğimde gördüm. En sık yan etkiler kaşıntı, bulantı, uykusuzluk, kaygı artışı gibi yan etkilerdir. Tüm yan etkiler genelde ilk 10 günde geçer. Geçmezse ve kişiyi rahatsız edecek düzeydeyse ilacı değiştirmek ya da mevcut dozun düşülmesi gerekir.
Tersinir Monoamin Oksidaz Önleyicisi
Moklobemid (Aurorix)
Eski kuşak bir antidepresandır. Özellikle isteksizliğin ve enerji azlığının ön planda olduğu depresyonlarda kullanılır. Genelde ilk seçenek olarak düşünülmez. Diğer antidepresanlarla kullanımı sakıncalıdır. Uykusuzluk, kaygı, huzursuzluk, mide bulantısı, nadiren tansiyon yükselmesi yapabilir. Önemli bir avantajı iştahı arttırmamasıdır. Bu ilaç kullanılırken tiramince fakir diyet uygulanmalıdır. (bakınız Tablo)
Kurutulmuş, bayat, füme, fermente veya haşlanmış et veya balık
Eskitilmiş peynir
Fıçı bira, Pastörize edilmemiş bira
Marmit
Tiramin içeren ek gıda
Lahana turşusu, kimçi
Soya ürünleri, soya peyniri
Muz kabuğu
Taze ya da işlenmiş et ve balık
İşlenmiş peynir dilimleri, yoğurt, krem peynir, süzme peynir, çökelek
Teneke ya da şişe bira veya alkollü içecek
Bira ve ekmek mayası
Yer fıstığı
Muz, avokado, frambuaz
Trisiklik Antidepresanlar
İlk antidepresanlardır. Hem serotonin, hem de noradrenalin isimli kimyasalların sinir hücreleri arasından geri alımını önlerler. Sinir hücreleri arasında artan noradrenalin ve serotonin gibi kimyasallar bağlandıkları bölgelerde (almaçlar) duyarlılığı değiştirerek antidepresan etki gösterirler. Uzun süreli kullanım sonrası doz azalta azalta bırakılmaları gerekir. Aksi durumda çekilme belirtileri denen, kişiyi huzursuz eden bir tablo oluşabilir. Genellikle yüksek dozlarda antidepresan etkileri ortaya çıkar.
Genel Yan Etkiler
Kabızlık, ishal, bulanık görme, ağız kuruluğu, yorgunluk, uykululuk ve idrar yaptıktan sonra idrar kesesinde idrar kalması, iştah artışı yapabilirler. Söz konusu hiçbir yan etki kalıcı değildir. Yani ilaç kesildiğinden yan etkiler de geçer. İlacın düzenli kullanımında ishal, bulanık görme, ağız kuruluğu ve idrar yaptıktan sonra idrar kesesinde idrar kalması gibi yan etkiler birkaç haftada geçebilir. Kabızlığın geçmesi daha uzun sürebilir. (bir buçuk ay gibi) İştah artışı genelde ilacı kullandıkça geçmez. Belirgin bir kilo alımı durumunda ilaç değiştirilmesi gerekebilir.
Amitriptilin (Laroxyl)
Depresyon, uykusuzluk ve baş ağrısı gibi durumlarda kullanılır. Kendi pratiğimde belirgin bir iştah artışı görmemekteyim. Erkeklerde sertleşme güçlüğü yapabilir.
Klomipramin (Anafranil)
Obsesif kompulsif bozukluk ve depresyon gibi durumlarda kullanılır.
İmipramin (Tofranil)
Depresyon, enürezis ve uykusuzluk gibi durumlarda kullanılır.